Όπως θα έχετε όλοι αντιληφθεί, το μυαλό μου αυτόν τον καιρό λειτουργεί στο safe mode. Ίσα-ίσα για τα βασικά: εισπνοή, εκπνοή, πάμε πάλι. Προχτές το μεσημέρι έκατσα σε ένα καφέ, για ησυχία, με το filofax ανοιχτό μπροστά μου μήπως και καταφέρω να οργανώσω αυτόν τον ρημαδομήνα πριν τελειώσει σαν τους προηγούμενους. Τελικά, έγραψα ένα διήγημα. Συμπαθητικό, δε λέω, αλλά άσχετο.
Δε συζητάμε για ποστ. Έχω ένα σωρό μεγαλόπνοα σχέδια για πολλή προβοκατόρικη ανάλυση διαφόρων συγκλονιστικών και άλλη τόση κουβέντα μαζί σας, αλλά δεν. Τα παρατάω κι εγώ όπως έχουν γιατί, όπως σοφά λέει και η
beth, είναι πολύ ψυχοφθόρο να σκέφτεσαι αυτά που έχεις να κάνεις και να μην. Καθαρίζω τις εκκρεμότητές μου, λοιπόν. Με αποστολή ή οριστική διαγραφή. Καλά, προσωρινή έστω.
Έτσι αποφάσισα να γράψω για ένα πράγμα που ξέρω καλά: βιβλία. Και συγκεκριμένα, για ένα βιβλίο, που διάβασα το καλοκαίρι κι ενθουσιάστηκα. Μόνο που δε σηκώθηκα όρθια να βαρέσω παλαμάκια. Χρόνια είχα να αγαπήσω ένα βιβλίο τόσο πολύ.
«
Το μάταιο χθες» του Isaac Rosa, μετ. Κ. Φιλιππίδης, εκδ. ΠΟΛΙΣ 2008.
Ο συγγραφέας είναι Ισπανός, γεννημένος το 1974. Έχει γράψει κι άλλα βιβλία αλλά εγώ τον γνώρισα μέσα από αυτό.

Το μότο που επέλεξε για να το χαρακτηρίσει είναι μια εκπληκτική φράση του A. Machado:
«
Το μάταιο χθες θα γεννήσει ένα κενό και – ευτυχώς – εφήμερο αύριο».
Σκεφτείτε αυτή τη φράση. Και πάμε στο στόρι:
Ένας άχρωμος, άοσμος και αμέτοχος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μαδρίτης κι ένας επαναστάτης, ωραίος, αμφιλεγόμενος φοιτητής εξαφανίζονται κατά τη διάρκεια της φρανκικής δικτατορίας. Ο πρώτος απάγεται και μεταφέρεται στο Παρίσι, ο δεύτερος συλλαμβάνεται και έκτοτε η τύχη του αγνοείται. Οι δυο τους δε φαίνεται να έχουν καμία σχέση, εκτός από αυτή του ιδεολογικού αντίπαλου: ο φοιτητής φανατικά κατά του καθεστώτος, ο καθηγητής αφηρημένα υποταγμένος σ’ αυτό. Παρόλα αυτά, πριν εξαφανιστούν από προσώπου γης, συναντώνται για δυο ώρες κεκλεισμένων των θυρών στο γραφείο του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο.
Χρησιμοποιώντας αυτές τις δυο αναγνωρίσιμες φιγούρες Ισπανών της εποχής της χούντας, του επαναστάτη και του βολεμένου, ο Rosa φτιάχνει έναν ολόκληρο στοχασμό πάνω στη δημιουργία και την κατανόηση της ιστορικής αλήθειας. Αντιγράφω:
«…
Είναι πολλοί οι μυθιστοριογράφοι, οι δημοσιογράφοι και οι δοκιμιογράφοι (αλλά και οι κινηματογραφιστές, ας μην τους ξεχνάμε) που, συνειδητά ή ασυνείδητα, μας μεταφέρουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα του φρανκισμού, όπου το βάρος των περιγραφών πέφτει στις πιο χυδαίες πλευρές του: την αλλόκοτη επίσημη γλώσσα, τον κοιλαρά στρατηγίσκο με την τσιριχτή φωνή που προκαλεί γέλιο μάλλον παρά τρόμο, της παράνοια για τους «εχθρούς της πατρίδος», τις φροϋδικές υπερβολές του κλήρου, τις θανατικές καταδίκες με τους λεκέδες από τηγανόψωμο και σοκολάτα, τις γερασμένες εποποιίες των σχολικών εγχειριδίων, τη χυδαία αισθητική του εθνικού μας καθολικισμού, το σουρεαλιστικό παραλήρημα της λογοκρισίας. Δημιουργείται έτσι η εύπεπτη εικόνα μιας «μπανανίας». Η πραγματικότητα όμως μας δείχνει μια στυγνή δικτατορία που εφάρμοσε, με μεθοδικότητα και μέχρι την τελευταία ημέρα της ζωής της, τις πιο εκλεπτυσμένες τεχνικές βασανιστηρίων, λογοκρισίας, πνευματικής καταπίεσης, πολιτιστικής χειραγώγησης και δημιουργίας ψυχολογικών σχημάτων από τα οποία, μέχρι σήμερα, δεν έχουμε απαλλαγεί οριστικά. Μ’ αυτό τον τρόπο διαμορφώνεται μια μνήμη όχι χρησιμότητας, αλλά φετιχισμού· μια μνήμη όχι γνώσης, αλλά κουτσομπολιού· μια μνήμη όχι λόγων, έργων και ευθυνών, αλλά ανεκδότων. Σε τελική ανάλυση, μια μνήμη μάλλον συναισθηματική παρά ιδεολογική».
«
Το μάταιο χθες», επαναλαμβάνω, είναι από τα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει στη ζωή μου. Κι από τα ελάχιστα που ο συγγραφέας στηρίζει και υποστηρίζει μια συγκεκριμένη και ξεκάθαρη θέση. Δε γράφω παραπάνω. Διαβάστε το. Ανεπιφύλακτα.
Ξανακοιτάζοντας το εν λόγω βιβλίο για το παρόν ποστ και στοχαζόμενη πάνω στην ιστορική αλήθεια και τον τρόπο που την αντιλαμβανόμαστε, θυμήθηκα αυτό το θέμα που έχει προκύψει στο Ευρωκοινοβούλιο. Θα το έχετε ακουστά: 409 ευρωβουλευτές υπόγραψαν δήλωση που εισηγείται να «
ανακηρυχθεί η 23η Αυγούστου Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης για τα θύματα των εγκλημάτων του σταλινισμού και του ναζισμού». Οι συντάκτες της δήλωσης αναφέρουν ότι «
οι μαζικές εκτοπίσεις, οι δολοφονίες και οι υποδουλώσεις που διαπράχθηκαν στο πλαίσιο των επιθέσεων του σταλινισμού και του ναζισμού, εμπίπτουν στην κατηγορία των εγκλημάτων πολέμου και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας για τα οποία δεν ισχύουν οι νόμιμες παραγραφές, βάσει του διεθνούς δικαίου».
Και λέω εγώ τώρα, με το ξανθό μου ξωτικό μυαλό: Αυτά τα εγκλήματα πολέμου, έγιναν σε έναν πόλεμο όπου σταλινισμός και ναζισμός (αν υποθέσουμε πως μπορούν να συγκριθούν οι δυο όροι, μια και ο πρώτος προκύπτει από το όνομα και μόνο ενός ηγέτη ενός καθεστώτος στο οποίο παρέμεινε συνεπής, ενώ ο δεύτερος από δομημένη ιδεολογία, στα πλαίσια μεν του καπιταλισμού αλλά με τελείως διακριτά χαρακτηριστικά –αλλά αυτή είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση) υπήρξαν
αντίπαλοι.
Εχθροί. Δηλαδή, οι Σοβιετικοί πολέμησαν τον ναζισμό στο πλευρό των Συμμάχων. Και νίκησαν (οέ, οέ, οέ). Εμείς, και οι ευρωβουλευτές, σ’ αυτόν τον πόλεμο με ποιους είπαμε πως είμασταν;
Δε συμμερίζομαι την άποψη του ΚΚΕ πως πρόκειται για υστερική αντικομμουνιστική επίθεση. Έχω πάψει από καιρό να πιστεύω σε θεωρίες συνομωσίας. Έχω ξαναγράψει πως τείνω περισσότερο να συμφωνήσω με τη θεωρία της βλακείας, όπου ένας την κάνει και μετά τρέχουμε να τη συμμαζέψουμε. Γιατί τι άλλο από βλακεία μπορεί να είναι όλη αυτή η ανάγκη του πολιτικώς ορθού,
όπου όλα ισοπεδώνονται εκτός από τα εντελώς ανούσια που δικαιώνονται πανηγυρικά;Και στο φινάλε, όταν συζητάμε για Ευρωκοινοβούλιο και κοινή ευρωπαϊκή πολιτική, για Ημέρες Μνήμης και καταδικαστικά ψηφίσματα, θα ήθελα αν μη τι άλλο να δω συγκεκριμένες επιστημονικές έρευνες με τα εγκλήματα του ενός και του άλλου. Με ντοκουμέντα και αναλύσεις. Όχι την αγράμματη άποψη δυο βουλευτών της ΝΔ κι ενός του ΛΑΟΣ.
Τελικά, ο Ισπανός ποιητής έπεσε μέσα: Το μάταιο χθες όντως γεννάει ένα κενό και – ας ελπίσουμε – εφήμερο αύριο.